Cây rẻ quạt từ lâu đã là một cây cảnh được nhiều người yêu thích. Nhưng bạn có biết loài cây này còn mang lại nhiều công dụng hữu ích khác?
Đặc điểm cây bạch quả (ngân hạnh) và cách chăm sóc hiệu quảCây lục bình (bèo tây) và những công dụng đầy bất ngờ
Dễ trồng, dễ chăm sóc, đây là một dược liệu quan trọng, kết hợp với cả Đông y và Tây y để điều trị nhiều bệnh thường gặp.
Cùng tìm hiểu kỹ hơn về cây rẻ quạt qua những thông tin dưới đây nhé.
Đặc điểm cây rẻ quạt
Cây rẻ quạt hay còn gọi là cây xạ can, lưỡi đồng, có tên khoa học là Belamcanda Sinensis, thuộc họ Lay ơn (Iridaceae), cùng họ với các loại hoa nổi tiếng là hoa diên vĩ và hoa lay ơn.
Cây rẻ quạt
Theo nhiều ghi chép, rẻ quạt có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản, sau đó lan ra nhiều quốc gia khác, trong đó có Việt Nam.
Về đặc điểm, rẻ quạt là cây thân thảo, thân ngắn sát đất, rễ bám sâu, phía trên là lá dài mọc nhiều thành bụi. Cây có chiều cao trung bình từ 50cm – 1m, nếu gặp điều kiện thuận lợi có thể cao hơn.
Lá cây dài, có dạng hình lưỡi mác, rộng khoảng 2cm và nhọn dần ở đầu. Lá có màu xanh thẫm với các đường gân song song, viền lá và bề mặt nhẵn bóng. Ở mỗi bụi, lá cây sẽ mọc đan xen và xòe ra như hình cánh quạt.
Hoa rẻ quạt mọc thành chùm, cánh hoa có hình trứng, khá dày, mỗi bông hoa gồm 6 cánh mọc đều, xòe rộng. Hoa có màu cam vàng lẫn đốm đỏ khá độc đáo. Sau khi hoa tàn sẽ cho ra quả màu đen bóng, hình dáng và kích thước tương tự như trứng chim sẻ.
Hoa rẻ quạt có hình dáng và màu sắc khá độc đáo
Về đặc tính sống, cây rẻ quạt có thể sống trong nhiều điều kiện thời tiết, nhưng phù hợp nhất vẫn là khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.
Lưu ý quan trọng: cây rẻ quạt có hình dáng khá tương đồng với cây hương bài. Đây là loài cây có độc tính, thường dùng làm nhang thơm. Do đó bạn cần quan sát kỹ để phân biệt, tránh sử dụng sai sẽ gây hậu quả đáng tiếc.
Những công dụng tuyệt vời của cây rẻ quạt
Đầu tiên, với dáng vẻ um tùm, hoa và lá đẹp và độc đáo, cây rẻ quạt được nhiều người sử dụng như một loại cây cảnh sân vườn. Cây đẹp nhất khi được trồng dọc lối đi, làm đường viền hay trang trí tiểu cảnh.
Ngoài làm đẹp, những bụi rẻ quạt còn góp một phần lớn vào việc thanh lọc không khí, giúp môi trường sống trong lành hơn.
Đặc biệt, theo nhiều nghiên cứu thì rẻ quạt là một trong những cây thuốc, dược liệu mang lại những tác dụng tuyệt vời, áp dụng với cả Đông y và Tây y.
Cụ thể như sau:
Theo Đông y
Theo nhiều ghi chép Đông y, cây rẻ quạt được gọi là xạ can, là cây có tính hàn, vị đắng, hơi độc, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hóa đờm, lợi tiêu.
Củ và thân cây rẻ quạt được điều chế để trị nhiều bệnh như ho đờm, ho gà, ho khan, hen suyễn, trị viêm họng, viêm phế quản, loại bỏ đờm.
Không chỉ vậy, bạn còn có thể sử dụng rẻ quạt để chữa đau răng, bong gân và các bệnh về hệ tiêu hóa như khó tiêu, nhuận tràng…
Theo Tây y
Không chỉ ứng dụng trong Đông y, cây rẻ quạt còn được công nhận trong Tây y với nhiều nghiên cứu khoa học.
Cụ thể, trong thân và rễ của cây rẻ quạt có chứa các thành phần như Belamcandin, Tectoridin, Iridin, Irisfloretin, Shekanin… đây đều là những thành phần có khả năng ức chế tụ cầu vi khuẩn, liên cầu.
Nhờ đó, cây rẻ quạt được ứng dụng để chiết xuất thành nhiều loại thuốc điều trị các bệnh như viêm thanh quản, viêm họng hạt cấp, chống viêm, lợi tiểu, giảm co thắt và ổn định hệ tiêu hóa.
Rẻ quạt được biết lên là một dược liệu với nhiều công dụng
Cách sơ chế và bảo quản cây rẻ quạt làm thuốc
Trong Đông y, việc thu hoạch và sơ chế cây rẻ quạt để làm thuốc không hề khó, chỉ cần một vài bước để loại bỏ độc tố là được.
Đầu tiên, sau khi nhổ cây rẻ quạt lên, bạn tước bớt lá và cắt bỏ những rễ nhỏ xung quanh.
Tiếp đó mang thân và củ đi rửa sạch, ngâm 24 tiếng trong nước vo gạo. Bước này nhằm giúp loại bỏ độc tố còn lại trong cây rẻ quạt, bạn không được bỏ qua hay ngâm chưa đủ thời gian.
Sau khi ngâm xong, bạn vớt ra, để ráo nước rồi thái thân và củ rẻ quạt thành từng miếng mỏng, mang phơi nắng cho khô. Khi cần thì mang ra sắc nước và sử dụng.
Để bảo quản, bạn chỉ cần cho cây rẻ quạt đã phơi khô vào túi bóng, buộc kín và để ở nơi khô ráo, thoáng mát. Với cách bảo quản này, rẻ quạt có thể đảm bảo tác dụng từ 3 – 5 tháng.
Mỗi khi thời tiết mưa ẩm, bạn nên lấy ra sấy lại cho khô để tránh dược liệu bị ẩm mốc, hư hỏng.
Lưu ý quan trọng: không sử dụng rẻ quạt cho phụ nữ đang mang thai.
Cách trồng và chăm sóc cây rẻ quạt
Nổi tiếng là loài cây dễ sống, cách trồng và chăm sóc cây rẻ quạt khá đơn giản. Bạn có thể thực hiện theo hướng dẫn dưới đây.
Cách trồng cây rẻ quạt
Phương pháp dễ dàng nhất để nhân giống rẻ quạt là tách bụi. Với một bụi cây to sẽ có các bụi nhỏ. Bạn chỉ cần dùng dụng cụ nhẹ nhàng tách một bụi nhỏ ra, chú ý sao cho không làm tổn thương rễ.
Tiếp đó mang bụi mới tách ra trồng ở chậu hay khu vực đất được chuẩn bị từ trước.
Đất trồng cây bạn cần xới cho tơi xốp, đảm bảo khả năng thoát nước để tránh ngập úng. Bạn nên trộn thêm ít phân chuồng để tăng dinh dưỡng cho đất, giúp cây con dễ phát triển.
Cách chăm sóc cây rẻ quạt
Có sức sống tốt, bạn hầu như không cần phải chăm sóc cây rẻ quạt quá nhiều. Tuy nhiên nếu trồng làm thuốc thì vẫn cần chú ý một vài yếu tố sau:
Nước tưới: rẻ quạt có thể sống trên nhiều loại đất nhưng không chịu được ngập úng. Do đó bạn không nên tưới quá nhiều. Mỗi ngày chỉ nên tưới 1 lần vào sáng sớm hoặc chiều tối là đủ. Bạn cũng cần chú ý lượng nước tưới, không làm úng cây nhé.Ánh sáng: nên trồng cây ở những nơi thông thoáng, rộng rãi để cây có đủ không gian phát triển. Khi cây còn nhỏ thì nên có biện pháp che chắn mỗi khi nắng gắt, còn cây đã lớn thì không cần.Dinh dưỡng: định kỳ 3 – 4 tháng bạn nên bổ sung dinh dưỡng cho cây. Nếu trông cây làm thuốc thì bạn chỉ nên sử dụng phân chuồng, phân hữu cơ để đảm bảo chất lượng sản phẩm.Phòng trừ sâu bệnh: tương tự như dinh dưỡng, bạn cần thường xuyên kiểm tra để loại trừ sâu bệnh. Hạn chế tối đa việc phun thuốc, nếu có cũng nên chọn các loại thuốc thân thiện với môi trường.Thu hoạch: bạn nên thu hoạch cây rẻ quạt vào cuối thu, bởi đây là thời điểm hoa đã tàn, dinh dưỡng sẽ tập trung nhiều vào củ. Không nên thu hoạch triệt để mà giữ bụi để cây tiếp tục phát triển.
Trồng và chăm sóc cây rẻ quạt không có gì quá phức tạp
Trên đây là những thông tin cơ bản về đặc điểm, đặc tính sống, những công dụng tuyệt vời cũng như cách chăm sóc cây rẻ quạt. Hy vọng qua đó bạn đã có đủ thông tin để tự mình trồng và thu hoạch loại cây đầy lợi ích này.
Chúc bạn thành công!
